Charles-Andre Gilis — Bayram Namazı

Charles-André Gilis [Abdürrezzak Yahya]

Fransızcadan çeviren: Ali Hasar

Çalışmamızın hareket noktası, Ramazan (iydü'l-fıtr) ve Kurban Bayramı (iydü'l-adha) namazlarında imamlara Kâf Sûresi'nin okunmasının neden tavsiye edildiğini öğrenme üzerinedir. İmam Râzi'nin şerhi zâhirî bir örnektir: bayram "zînet günü" (yevmu'z-zînet), "mesrur ve vakur" olanı değil, "hakir ve zelil" olanı görmek icap eder. Dolayısıyla, insanların kabirlerinden çıkarılıp amellerinden hesaba çekileceği günün yaklaştığını, –Hesap Günü–nü hatırlatmak hiç şüphesiz yerinde olacaktır. Kâf Suresi 11. ayette: kezalikel huruc –işte çıkış da böyledir ve 42. ayette: zâlike yevmel huruci –işte bu 'kabirlerden' çıkış günüdür– şeklinde izah edilen Huruc kelimesi –sözlük anlamıyla: çıkış– "(öldükten sonra) diriliş" anlamındadır: İşte (dirilip kabirlerden) çıkış da böyledir; İşte bu (kabirlerden) çıkış günüdür. Bunlara binaen, "Bu (hesap için) bir toplamadır, bize göre kolaydır." şeklindeki 44. ayet de hesap için ahir bir toplayışı ima eder. Mezkur bahis, İbn Arabî'nin namazın faziletiyle ünsiyet kurduğu "bayram günü"nün bâtınî bir yorumu değildir:

O gün yeme, içme, cima gibi geçici heva ve hevesin caiz olduğu yevmu'z-zînet'tir.[1] Bundan dolayı o gün hacı olmayanların da seyr u sülûk muhafazası için güne namazla başlamaları[2] ve Allah'a niyazda bulunmaları gerekir.[3] Esasen, saliki ihya eden sabah namazı diğer vakit namazlarıyla benzerdir: tam bir teslimiyet niyeti taşır. Namaz kılınırken dalgın da olunsa niyet bu gafleti telâfi eder, zira tesiri namazın bütününe yayılır. Keza bayram günü sahih namaz için de geçerlidir; fazileti tüm günü, diğer namazları da kapsar. O gün insanın yaptığı ameller, –sevinci, neşesi–, haram ve mekruh olmayan her şey ona (bayram namazından sonra ...) bahşedilir. Bu cihet hasebiyle, bu namaz salatu'l-iyd, rücu namazı olarak da adlandırılır. Saliğin işlediği müstehap ameller niyetinin ihlâsı sayesinde namazı boyunca okuduğu dua mukabilinde –gafletlerine rağmen– ona "geri döner." O gün oruç caiz değildir.[4] Namaz vaktinin bütünlüğünü kutsileştiren tekbir, farz orucun niyetine benzer. Nasıl ki (bayram günü) orucun tutulmaması kadim bir ölçüyse Ramazan orucu da farz ve kadimdir. Bugünde, farz ameller tadil-i erkânı andırırken, mübah olanlarsa namaz eda edilirkenki süneni hatırlatır. Böylelikle kul iki bayramda ve tüm amellerinde zikir hâlinde olmayı terk etmez. Rücu denmesi sadece bundandır; bizim yolumuzdan olmayıp aşkı tatmayanların zikrettiği rücu değildir bu. O her yıl geri gelir: keza her gün beş vakit namaz da, ne var ki onlara salatü'l-iyd denilmemektedir. Süregelen bir kanaat –isterse bir şeyden sıklıkla bahsediyor olsun– hiçbir zaman kendini benimsetmez. Bu namazın geçmişte bu şekilde adlandırıldığı da rivayet edilir; zira bayram günü "letafet" günüdür. [...]

_________________________

[1] Eyyam-ı Teşrik ile ilgili hadisle ilişkindir. Kurban Bayramı'nın 2. 3. ve 4. günlerine Eyyam-ı Teşrik denir. Bu 3 günü Hacılar Minâ'da geçirir. Bkz. La Doctrine initiatique du Pèlerinage, s. 278-279. 

[2] Şeyhü'l-Ekber İbn Arabî'nin Kurban Bayramı'na dair zikrettiği bir husus. Ramazan Bayramı için de aynı durum geçerlidir. 

[3] Namaza ilişkin bir tanımlama. 

[4] Aslında, oruç Allah'a ait bir ibadettir.